dinsdag 19 november 2013

De onrust van de vlinder

Mijn laatste bericht dateert van ruim een jaar geleden. Ik gebruikte aan het slot daarvan het beeld van de vlinder. Als zou ik een metamorfose kunnen ondergaan in de inkeer in mezelf, en vanuit de cocon als vlinder ontpoppen. In een van mijn eerste berichten heb ik de beperkte houdbaarheid van iedere beeldspraak willen aangeven. Iedere beeldspraak, iedere metafoor, is een afbeelding. en iedere afbeelding is een abstractie van de werkelijkheid. Ons denken kan niet zonder deze afbeeldingen, waarvan dan ook, en ons denken slaat altijd stappen over in de herleiding van de afbeelding, de projectie, op de werkelijkheid.
De beeldspraak die ik daar op zijn beurt voor hanteer is het gezegde "de kruik gaat zolang te water tot ze breekt", ofwel iedere beeldspraak wordt uiteindelijk wel ergens weer zover opgerekt dat de beeldspraak niet meer overeenstemt met wat de beeldspraak bedoeld aan te duiden. Onmogelijk anders, en, zolang je je er bewust van bent, ook geen probleem.

Terug naar de vlinder. In de metamorfose van een rups die een cocon weeft en als vlinder ontpopt is er geen weg terug, de ene toestand gaat onherroepelijk over in de andere. Voor meer over mijn gedachten over dit mechanisme zie mijn blog "Coconweefsel".
De metamorfose die ik in mijn geest zou kunnen maken tot vlinder door een onthechting van hetgeen mij in het dagelijkse leven afleiden kan van wat ik werkelijk belangrijk vind, die metamorfose is geen onherroepelijke toestand, eerder een activiteit van de geest die ieder moment weer kan vervluchtigen. En daarin dan weer even ongrijpbaar als een vlinder. De beeldspraak van de vlinder kent veel verschillende betekenissen.

Kortom, iedere beeldspraak kan tot inzicht leiden, maar evengoed tot dwaling. Het onderscheid? Dat zullen jij en ik vooral eerst zelf moeten bepalen. Daarmee terugkomend op het gezamenlijk verhaal een aanvulling. Het is niet mijn bedoeling om in deze blog terug te komen op eerdere berichten, maar soms is er een voortschrijdend inzicht dat verhelderend kan werken. In het gezamenlijk verhaal benoem ik een aantal vooral psychologische redenen waarom het voor ons mensen zo moeiljk is om tot een gezamenlijk verhaal te komen. Daarbij noemde ik de wet van de uitgesloten derde. Dit is een nogal abstracte weergave van iets dat veel simpeler kan worden gezegd en begrepen. Het is het onderscheid tussen inclusief en exclusief denken, ofwel, houd mijn gelijk meteen het ongelijk van het jouwe in, of kan jou gelijk bestaan samen met mijn gelijk? Een nogal cruciaal verschil, dat in de hitte van de strijd vaak over het hoofd wordt gezien. De wet van de uitgesloten derde is een regel uit de logica. In onze westerse filosofie is het belang van de logica lang sterk overschat, en we hebben daar veel onzinnige richtingstrijd aan te danken. In de oosterse filosofie is vanaf de de tijd van Nagarjuna  het inzicht gangbaar dat er geen noodzakelijke relatie is tussen onze logica en de werkelijkheid. Nagarjuna ontwikkeld een filosofie van relatieve, dualistische en alledaagse waarheid, en non-dualistische ultieme, absolute en onkenbare waarheid. Beide waarheden zijn paradoxaal en geldig, het leven is een spel dat gespeeld wordt in het spanningsveld tussen deze waarheden, uberhaupt is alles een spel in de leegte tussen schijnbare paradoxen. Op grond van dit inzicht wordt door Nagarjuna het inclusief denken als ultieme wijsheid gezien, omdat de wereld waarin wij met elkaar leven, onze intersubjectieve werkelijkheid, altijd deel uitmaakt van deze relatieve waarheid. In de westerse filosofie breekt dit inzicht stapje voor stapje door, met als grootste stappers natuurlijk Nietzsche en in de moderne tijd het voortschrijdende inzicht van Wittgenstein als hij na zijn Tractatus weer zijn filosofische onderzoekingen oppakt.

Genoeg hiermee over de grote namen en tradities. In dit bericht heb ik een metamorfose beschreven als "een activiteit van de geest" en dat is precies waar ik mee verder wil in deze blog. Al eerder heb ik me uitgesproken over mijn begrip van de term "geest", maar de activiteit ervan? Zou dat het denken zijn waar uiteindelijk deze gehele blog over gaat. Wat we er in ieder geval over weten is dat het denken gebeurt met de hulp van beelden, beelden in de ruimste zin van het woord, als afbeeldingen.
Er valt natuurlijk nog veel meer over denken te zeggen, en daarmee wil ik de draad weer oppakken.